TRT’nin Pazar Klasiği Kovboy Filmleri ve Spagetti Western

Başlarında şapkaları, bellerinde kemerleri ve ayaklarında çizmeleriyle her pazar sabahı evlerimize konuk ettik kovboyları. TRT’nin pazar klasiği olan “Western Kuşağı”, 1980’lerden beri tüm aile fertlerini bir araya getirerek ekran başına kilitlemeye devam ediyor. Şimdilerde TRT2’de devam eden geleneğe rağbet eskisi kadar olmasa da içindeki vahşi batı ruhunu kaybetmeyen kovboylar hala aramızda. Amerika’da doğan, Avrupalı olan, Türkiye’ye de uğrayan Western filmlerinin tarihine gelin birlikte göz atalım!

Kovboy Diyarı Amerika

Yerliler, ırkçılık, çiftlikler, düellolar ve bellerinde silahlarıyla tozlu toprak yollarda at sırtında yol alan kovboylar Western’in demirbaşlarıdır diyebiliriz. Vahşi batı olarak bildiğimiz “Western”, ABD’nin batısında kalan toprakların diyarıdır. 1800’lerin başında batı eyaletlerinin kurulduğu yıllara uzanan kovboy hikayeleri işlenir Western türünde. Kimi zaman beyaz adam iyidir, kimi zaman beyaz adam kötüdür ama mutlaka hikayede biri öldürülür. Ayaklarında çizmeleri, başlarında şapkalarıyla atlarına binip tozlu topraklarda boy gösteren kovboy abilerimiz, anlaşamadıkları bir konu oldu mu hemen bellerindeki silahları çıkarır ve düelloya tutuşurlar. Bazen konu hırsızlıktır, bazen ırkçılık, bazense memlekette iç savaş vardır. Yeni kurulan eyaletlerin neticesinde meydana gelen düzensizliğin topluma yansıyışını izleriz vahşi batı topraklarında.

Vahşi batı ruhunu yansıtan Western, Amerika sinemalarında izleyici tarafından ilgiyle takip ediliyordu. Ne zaman ki her eve televizyon girdi, mertlik bozuldu. Amerikan stüdyolarının yeni arayışlar içine girdiği 1960’lı yıllarda Avrupa’da vahşi batı rüzgarları esmeye başladı.

Avrupa’da Vahşi Batı Rüzgarı: Spagetti Western

Vahşi batı rüzgarı öyle sert eser ki, kıtaları aşar kovboy ruhunu Amerika’dan Avrupa’ya taşır. 1960’lı yıllarda Amerikan Western filmlerinin üretiminin azalmasıyla Avrupa ucuz kovboy filmleri üretmeye başladı. Aslında ilk Avrupa kovboy filmi İtalya’da değil İspanya’da çekilmişti. Avrupa’da Western rüzgarı eserken bazı İtalyan stüdyoları da bu endüstride yer almak istedi. Fakat üretilen filmler pek de ilgi görmeyen ucuz kovboy filmlerinden öteye geçemedi. Bu yüzden biraz da alaycı bir tavırla türün adı “Spagetti Western” olarak anılmaya başladı.

Ta ki o zamana kadar adı bile duyulmamış İtalyan yönetmen Sergio Leone’nin eli değene kadar… Şimdilerde Spagetti Western’ün babası olarak anılan Sergio Leone’nin ipleri eline almasıyla Avrupa’da esen vahşi batı rüzgarı tersine döndü.

1964 yılında Sergio Leone, Akira Kurosawa’nın 1961 tarihli epik samuray filmi Yojimbo’nun Western uyarlamasını çekmeye karar verdi. Yapım şirketi, sunduğu 200.000 dolar ve stüdyonun önceki projelerinden artan negatiflerle, seyredilip köşeye atılacak ucuz bir film bekliyordu. Başrolde o güne kadar sıradan bir oyuncu olan Clint Eastwood yer alıyordu. Ancak Per Un Pugno di Dollari  (Bir Avuç Dolar İçin) o zamana kadar yapılmış westernlere hiç benzemiyordu. Hollywood çakması westernlerden çok daha özgün bir yapıt olan film sayesinde hem Sergio Leone hem de Clint Eastwood Spagetti Westernin sembol isimleri haline geldi. Artık Spagetti Western yeni bir kimlik kazanmıştı.

1970’lerin sonuna gelindiğinde Leone dahil pek çok İtalyan yönetmen Spagetti Western’ün saygın örneklerini ürettiler. Böylelikle bir zamanların küçümsenen Spagetti Western’ü günümüzde Western türünün geniş bir alt türünü oluşturdu.

Çekilin Yoldan, Geliyor Turkish Kovboylar: Erişte Western

Avrupa’da esen vahşi batı rüzgarından Yeşilçam sineması da nasibini almıştı. Yeşilçam Western olarak da adlandırılan ve İtalya’dakine benzer bir durumla ortaya çıkan yerli kovboy filmleri izleyici tarafından da büyük ilgiyle karşılandı. 1960 ve 1970’li yıllarda çok sayıda yerli kovboy filmi üretildi. Kadrosunda Parla Şenol, Efgan Efekan, Hulisi Kentmen gibi oyuncuların yer aldığı 1962 tarihli Nuri Akıncı filmi olan Beş Hikaye ilk yerli kovboy filmi olarak Yeşilçam Western tarihine ismini kazıdı. 1967’de şiddetlenen vahşi batı rüzgarıyla 7 yıl boyunca 50’ye yakın Türk kovboy filmi çekildi.

Türk insanının kovboy sevdası o yıllarla da kalmayarak günümüze ulaştı. 1980’li yıllarda yayına giren TRT Western kuşağı, tüm aileyi ekran başına kilitleyen bir pazar sabahı geleneği oldu. Yıllarca süren bu televizyon geleneği 2018 yılında Türkiye ve Amerika arasında yaşanan gerilimle sekteye uğradı. Rahip Brunson krizi nedeniyle Amerika’nın Türkiye’ye uyguladığı ekonomik ambargoya tepki olarak yayını durdurulan Western kuşağı bir yıl aradan sonra 2019 yılında TRT 2 kanalında ekranlara geri döndü. Halen yayına devam eden Western kuşağı ile her pazar saat 10.00’da TRT2 kanalında birbirinden heyecanlı kovboy filmlerini izleyerek o eski günlere ışınlanabilirsiniz. İyi seyirler…